Het belang van een warm nest

Deze week was er een van verschrikkelijke beelden. Beelden die ik ongetwijfeld nooit vergeet, die soms te erg waren voor foto's. En de foto's die ik toch heb, hou ik wel opzij voor mijn spreekavond als ik terug ben. Zo'n beelden passen niet op het internet en vragen bovendien ook wat live uitleg.
Ik zag een 15-tal straatjongeren, slapend op vijf vieze matrassen, tussen twee rijen bomen langs een van de drukste wegen van de stad. We brachten hen ontbijt. Groepen straatkinderen / -jongeren opzoeken met ontbijt, een gesprek en een kleine activiteit als geschenk, is ook een van de zaken waar het São Cristóvão-project (AMAR) zich mee bezighoudt. Dat is de eerste stap om de herintegratie van de jongeren in de maatschappij op gang te brengen.
Leeftijd? De helft ongeveer 16, met wat tienjarigen onder hun hoede. Een meisje was vel over been, een ander stond voor onze neus lijm te snuiven uit een vuil t-shirt en draaide knetterhigh rond ons. Deze jongeren zaten heel diep, maar 1 ding was duidelijk: ze hadden elkaar, ze waren een groep, een familie. En zonder elkaar zouden ze het straatleven hoogstwaarschijnlijk niet overleven.

Ik bezocht ook Cidade Nova, een favela in Duque de Caxias (een stad net buiten Rio stad). Drie keer per jaar overstroomt het hele dorp, waar zo'n 270 gezinnen leven. Ze wonen in kleine bakstenen huisjes met golfplaten als dak, verkiezingspropagandaborden als schutting ... Asfaltwegen hebben ze niet, want elke keer opnieuw wordt hen vanalles beloofd in de aanloopperiode van de lokale verkiezingen. De mensen krijgen hoop en gaan massaal stemmen, maar vanaf dat de overwinning binnen is voor de nieuwe burgemeester, staan ze er weer alleen voor. Niemand kijkt naar hen om. Vuilniswagens worden er niet naartoe gestuurd, dus regelen ze hun eigen ophaalsysteem dan maar, via een vrijwilligerssysteem. Bij de ene buurman worden dan alle blikken verzameld, bij de andere al het karton ...
Criminaliteit is er gelukkig niet in Cidade Nova. Dat is het succesvol resultaat van een samenhangende gemeenschap, een heersende katholieke Kerk en het buurthuis dat door AMAR gesteund wordt. De mensen hebben er weinig, maar ze hebben elkaar. En samen maken ze hun dorp zo leefbaar als mogelijk. Lachende gezichten, samenspelende kinderen, moeders die massaal samenkomen om gedoneerde kleren te sorteren of juwelen en tasjes te maken van recyclagemateriaal, doen je even vergeten dat buiten de straten door de aanhoudende regen van de voorbije week compleet onder de modder staan en dat je net de armoedigste tuintjes en huisjes hebt gezien.

En dat warme nestgevoel, dat je in groep zoveel meer aankan dan alleen, beleefde ik deze week ook thuis. Maandagvoormiddag werd ik ongelofelijk ziek. De hele dag door om de 2 à 10 minuten overgeven en buikloop, ook al had mijn maag al lang geen inhoud meer. Geloof mij, je wil het niet weten. De laatste keer dat ik nog zo mottig geweest was, was waarschijnlijk toen ik ongeveer 8 jaar geleden salmonella had. Maar toch kreeg ik die dag een ongelofelijk goed gevoel. Om het kwartier kwam wel iemand van de Nederlandse groep vragen of ze nog iets voor me konden doen. Enkelen gaven me middeltjes die zouden helpen, installeerden een lighoekje met ventilator bij de wc-deur op het terras, besprenkelden me af en toe met water. (Ik lag er dan ook compleet als een lijk in het begin, kon geen woord meer zeggen van uitputting). Taam bleef uren bij me zitten, Arnoud snelde naar de apotheek en de fruitwinkel om alle aangeraden wondermiddeltjes, kookte rijst met suiker als ik eindelijk terug rechtop kon staan ... En toen besefte ik het voor het eerst: wat voor leuk, gezellig, sfeervol, warm nest we hier hebben gecreëerd in nog geen 2 weken tijd! De vanzelfsprekende ergermomenten door de overbevolking maken niet uit. Samen uit, samen thuis, altijd ambiance, leuke babbels, ruimte voor onzin, ruimte voor gevoel en ernst, ruimte voor zingen, samen klussen ... Het zou wel eens moeilijk vertrekken kunnen worden over een maand of vier ...
(deze laatste foto is eigendom van de heer Orne Brocaar)
In de volgende clip van U2 (Walk on) krijg je een breed beeld van Rio de Janeiro. De toeristische kant, alweer de trappen, maar op het einde ook vooral straatbeelden ...

Meu nome é Lígia

Mijn eerste week projecten achter de rug. Maandagvoormiddag had ik een vergadering met de staf van AMAR, om mijn schema op te stellen voor de eerste drie weken. Aan de hand van dat schema zal ik verschillende deelprojecten van AMAR bezoeken, om daarna te kiezen wat ik het liefst wil verder doen tijdens de vier overblijvende maanden.

En zo begon ik er dus aan ... Deze week stond hoofdzakelijk São Cristóvão op het programma. Dat is de "Linha Emergencial", de "noodlijn" van AMAR. Dit Centro Socio Educativo heeft zijn "vaste klanten". In totaal zijn al zo'n 200 kinderen een tijd in contact geweest met het project. Op dit moment zijn er ongeveer 10 per dag. De kinderen komen en gaan wanneer ze dat zelf willen. Je ziet meestal dezelfde gezichten terug, maar soms ontbreekt er wel eens eentje, als hij of zij een zware nacht achter de rug heeft ...

Om 8u 's morgens gaat het centrum open. De kinderen nemen een douche en trekken een AMAR T-shirt aan terwijl hun kleren gewassen worden. Daarna volgt het ontbijt, worden hun wondjes verzorgd, nagels geknipt ... 's Middags krijgen ze een heerlijke maaltijd en na een uitgebreid vieruurtje sluit het centrum om 17u. Dan gaan de kinderen terug naar "huis": hun plekje in het park of onder de brug.

Wat tussen die maaltijden door gebeurt, zijn heel simpele activiteiten. Straatkinderen zijn geen structuur gewend, dus er is geen vast activiteitenschema. Ze kunnen zich vaak ook niet langer dan 10 minuten met hetzelfde bezig houden, dus worden geen gezamenlijke spelen georganiseerd. Ieder doet zijn ding: er zijn gezelschapspelletjes, de tv staat aan, er is een tafelvoetbalspel, er liggen leesboekjes, kleurpotloden, stiften en papier ... De begeleiders spelen eens een spel met dit kind, kleuren mee met een ander en letten vooral op hun gedrag, want de regels zij er strikt. Dat moet ook, want deze kinderen hebben totaal geen discipline in hun leven. En als ze die hier ook niet zouden hebben ...

Verder is er ook een heel bijzondere lerares, Rosana. Maar daarover vertel ik later meer. Zij hielp me alvast aan een Braziliaans equivalent van mijn naam: Lígia. Dat was nodig, want "Liesje" lijkt qua uitspraak te veel op "Lixo", wat "afval" betekent. En bij kinderen die sowieso al agressiever zijn in hun taalgebruik, moet je het natuurlijk niet zoeken :o).
In ieder geval hebben die kinderen (hoofdzakelijk jongens) mij aangenaam verrast deze week. Heel leuk als ze tijdens een uitstapje naar het strand spontaan je hand vastnemen om over straat te wandelen, nog leuker om zonder woorden samen een puzzel te maken, fantastisch om te zien hoe pienter sommige van die gastjes wel zijn, ook al gingen ze nooit of slechts kort naar school. Ik heb alvast een plaatsje verworven aan de muur bij São Cristóvão (want daar hing natuurlijk al een blad van Nederlanders :op) en heb er in feite ook al mijn hart verloren. Ik voel mij er nu al goed bij de begeleiders en de kinderen. En het mag gek klinken, maar sommige kinderen kunnen maar half schrijven, lezen of rekenen, en ik kan nog maar half spreken, dus dat schept een band :o). Ik kijk nu al uit om terug te gaan.
Vrijdag ging ik dan op uitstap naar "Cidade das Crianças" (kinderstad) met de kinderen van Casa Dom Helder. Dat is een ander deelproject, van de preventieve lijn van AMAR waarover ik later ook meer zal vertellen. Maar hiervan heb ik heel wat leuke foto's. Voor alle duidelijkheid: bij Casa Dom Helder geen straatkinderen, maar wel kinderen uit rivaliserende favela's. Ze wonen dus nog allemaal thuis, maar wel in een heel gevaarlijke buurt, vandaar een preventief project.
Tot slot een oud nummertje, een duet van twee grootmeesters in de Braziliaanse muziek: Roberto Carlos en Antonio Carlos Jobim (Tom Jobim). Dit nummer draagt als titel "Lígia", mijn naam dus.

Acclimatisatie en acculturatie

Wauw. Dat is het beste wat ik kan zeggen over de voorbije dagen. Het is pas dag 3 maar het lijkt alsof we hier al weken zijn. Eindelijk mijn tweede thuisland bereikt! Wat is het hier adembenemend mooi. Snikheet, dat wel. Maar dat nemen we er maar bij :o). 's Avonds "koelt" het hier af tot ongeveer 28 à 32°C, dus ik wil niet weten hoe warm het overdag is, geloof mij. Dit is echt wakker worden van de hitte en rond de middaguren enorm loom zijn. Wat een verschil. Als je de foto's bekijkt (klikken om groter te zien): de winterse foto nam ik op maandag in mijn tuin in België, die met het verre uitzicht op vrijdag in mijn tuin in Rio.

Over de vliegtuigreis niets dan lof. Niet echt bang geweest (zelfs bijna over de hele lengte van de Braziliaanse kustlijn tussen Bahia en Rio door het raampje gekeken), overal heel vlot door de controle, visum gekregen zonder iets te moeten zeggen ...

En nu ik hier aangekomen ben, is het vooral alles op me af laten komen ... Het straatbeeld (soms mooi, soms choquerend), de spontaniteit van de bevolking ... Maar het wordt niet alleen een ontmoeting met de Braziliaanse cultuur, maar eveneens met de Franse en vooral de Nederlandse. Dit huis vol internationale jongeren is best wel leuk. Zo spreek je in de éne kamer Nederlands, in de volgende Engels, dan weer Frans of een beetje Portugees (maar dat lukt nog niet zo goed).
We wonen hier met een 20-tal, waaronder een groep van 15 Nederlanders (gemiddelde leeftijd 21 à 22) die enkele uren voor mij aankwamen. De meesten van hen wisten nog maar enkele weken tot een paar maanden op voorhand dat ze naar hier zouden komen, dus zij krijgen nu een soort training van 2 weken om zo snel mogelijk kennis te maken met Brazilië. Aangezien ik 5 maanden met hen zal moeten samenleven en heel wat toffe uitstapjes op het programma stonden voor hen, besloot ik dit eerste weekend met hen mee te gaan. (Vanaf maandag kan dat niet meer, want dan word ik geïntroduceerd op mijn stageprojecten).

Vrijdagnamiddag ging ik eventjes op dool in de stad. Alleen rondlopen is blijkbaar perfect mogelijk en veilig overdag. En gelukkig maar ... want ik doe niets liever. Even dwalen, verkennen. Pas als je alleen op stap gaat, trek je echt je ogen open. Dan zie je winkelstraten vol Carioca's, Havaianas (de alom gekende slippers), de heerlijkste verse sapjes van de meest uiteenlopende vruchten en 1001 straatberoepen. Maar als je dan een straatje inslaat, zie je ook mensen die gewoon niks anders doen dan drinken, de hele dag door, zie je meisjes van 12 die zich gedragen en er proberen uit te zien als vrouwen van 30, zie je mensen liggen op een stuk karton, zie je jongens rondlopen met een Cola-fles vol benzine of een ander vreemd goedje ...

Verder zijn de Selaron-trappen dagelijkse kost voor ons, want wij wonen er dus bovenaan en de stad ligt beneden. (Geen wonder dat Braziliaanse vrouwen strakke billen hebben). Ruim 200 vermoeiende treden, maar wel heel erg mooi. Selaron, de kunstenaar is trouwens dagelijks bezig om tegeltjes te vervangen en nieuwe toe te voegen. En iedere dag zie je wel andere mensen die hem wat komen helpen of gezelschap houden. Het is een "levend kunstwerk" en mensen van over de hele wereld sturen tegeltjes naar Selaron, waar hij dan iets moois mee maakt. Wel al Nederlandstalige tegeltjes gevonden, maar nog niks specifiek Belgisch. Deze trappen maken onze buurt heel sfeervol, sociaal en daardoor ook veilig. Mensen komen er samen, iedereen zegt een goeiedag, een jongetje trapt zijn voetbal in jouw richting zodat je terug zou spelen ...

Jorge (die samen met zijn Nederlandse vrouw Jeannette dit huis runt) nam ons vrijdagavond mee naar São Cristovão, een gigantische volksmarkt met typische producten en muziek uit het noordoosten van Brazilië. Schitterend! Prachtige kleedjes, veel sterkere Caipirinha's dan bij ons (het is hier dan ook de nationale drank) en echt tientallen jonge Braziliaanse mannen op zoek naar de mooiste meisjes om mee te dansen, om zo te kunnen opscheppen bij hun vrienden en hun opperbeste danspasjes te tonen. Je kan je wel voorstellen dat een groep met 12 blanke meisjes veel aantrek had. Zelfs al maak je per ongeluk oogcontact ... je hebt het zitten. De éne na de andere komt je de oren van je kop zeuren om te dansen. En een nee aanvaarden ze hier niet makkelijk :o), wat wel vervelend wordt als je echt moe wordt (gelukkig waren er dan nog Jorge en de 4 Nederlandse jongens om ons af en toe te coveren). Maar het mag gezegd worden: Brazilianen kunnen echt wel dansen. En ... bijna ongelofelijk maar de frietjes smaakten er even lekker als in België!

Zaterdagnamiddag ging ik naar de supermarkt Mundial met enkelen van de groep. Hier mag je blijkbaar niet gehaast zijn als je aan de kassa staat! 's Avonds zouden Jeannette en Jorge ons meenemen naar een Sambaschool (in de buurt van het Maracana-stadion), maar door een vergissing kwamen we op een 60-70-80-fuif terecht (zelfde muziek als bij ons en af en toe iets wat we niet kennen). Maar dat vonden we helemaal niet erg. Lang geleden dat ik zo gedanst (en vooral gezweet) heb. De sambaschool zal voor volgende week zijn. Daarna (om 3 uur 's nachts, want het uitgaansleven begint hier pas rond 23 à 24 uur) zijn we nog lekker even in het zwembad geweest (want nog steeds heel warm) en hebben we nog wat gekletst over de "Vlaamse" en de "Nederlandse" cultuur :o). Met alle leuke huisgenoten is het hier echt een sfeervol huis.

Tot slot nog een Westers videoclipje dat voor een deel in onze buurt opgenomen werd: We just don't care van John Legend. Dat grote witte viaduct (vroeger aquaduct) dat je ziet ... Direct erna rechts indraaien en je bent bijna aan ons huisje :o).

Vou sozinha

Mijn blog kreeg de voorbije weken even rust, maar dat was helemaal niet slecht: zo konden sommigen wat leeswerk inhalen of de drukke eindejaarsperiode overleven. Bovendien zullen er de voorbije weken ook een pak nieuwe lezers bijgekomen zijn naar aanleiding van mijn naderende vertrek en ook heel wat familieleden door de vele feesten. Bij deze: allemaal van harte welkom! Wie door het bos intussen de bomen niet meer ziet (het blogarchief in de rechterbalk brengt je terug naar de geografie, politiek ... van Brazilië. Klik er op de pijltjes om het uitgebreider menu te zien): ik heb vanaf nu ook een foldertje waarin je kort en bondig kan lezen wat ik nu eigenlijk precies ga doen, waar en waarom. Wie een pdf'je van dit tweeluikje wil ontvangen: mailtje of reactie en dan mail ik het door. (Vanaf 8 januari mijn gsm-nummer niet meer gebruiken!)

Vou sozinha (uitspraak: voo soozienja) betekent: ik ga alleen. Dat komt misschien beangstigend over, maar ik had het me nooit anders voorgesteld. Dit is iets wat ik "alleen" moet doen.
Met de huidige communicatiemogelijkheden is dat in feite ook helemaal geen probleem meer. Dankzij het internet zijn familie en vrienden nooit veraf. En in een stad als Rio de Janeiro, die broeit van de dienstverlening, handel en toerisme, kan internetaansluiting geen probleem zijn. Bovendien zal ik ter plaatse snel op een netwerk van goeie connecties kunnen rekenen (een Braziliaans-Nederlands- Vlaamse mix): de mensen die mij tot nog toe hielpen bij de voorbereidingen, de mensen waarmee ik op mijn stageprojecten zal samenwerken, mijn huisgenoten ... Dat komt wel in orde. Er is trouwens een groot verschil tussen alleen zijn en eenzaam zijn, en ik zie ook helemaal niet in waarom ik in Brazilië meer of minder eenzaam zou zijn dan hier in België.

Het enige waar het angstzweet bij wijze van spreken wel voor uitbreekt is alleen vliegen. Ik ben niet al te dol op vliegtuigen en het verbetert helemaal niet met 'verouderen'. Dit wordt mijn vierde vliegtuigreis, maar wel de eerste die 14 uren duurt en de eerste waarbij ik een tussenstop moet maken (van Zaventem naar Lissabon in Portugal, en van daaruit naar Rio de Janeiro). Wat een nachtmerrie: dat betekent 2 keer opstijgen en 2 keer landen! De vorige keren zat er steeds een vertrouwd reisgenootje naast mij, wat wel voor afleiding zorgt. Maar zonder bekende gezichten wordt dat natuurlijk even doorbijten. Dan nog de administratieve rompslomp op de luchthaven in Rio ... Wat zal ik blij zijn als ik (en mijn bagage!) eindelijk veilig en wel arriveer op mijn verblijfplaatsje in het Santa Teresa-district temidden Rio stad.

Als alles vlot verloopt, stijgt mijn vliegtuig (TAP Air Portugal) donderdagochtend op om 6u40, wanneer de meesten van jullie nog lekker onder de wol liggen. Om 17u45 (20u45 voor jullie) kom ik aan in Rio de Janeiro. Ik zou zeggen: slaap donderdagochtend rustig verder en jullie horen me nog wel! Wat me bij aankomst ongeveer te wachten staat (nu zomer!) zien jullie hieronder in de videoclip "Beautiful" van Snoop Dogg & Pharrell. Ik zal in een zijstraatje boven aan die kleurrijke, bekende Selaron-trappen wonen :o).

Reis (door Philip Hoorne)

Op het bed een koffer met open mond,
vol verlangen naar de reis en angst
voor de bestemming. Alles wat ik
erin stop moet er straks weer uit,
alsof wat nu nog komt nooit zal zijn geweest.

Hij ziet het zinloze en smeekt me om
het half gelezen boek, de tandenborstel
nog in zijn verpakking, een laatste maal
ruiken aan die opgevouwen trui in een hoek
van de kamer, voor eeuwig op slot.

Na mijn dood iemand die hem vindt
en denkt wat jammer toch,
ging net op reis.

Hoe hij kantelt van het lachen
om die dwaze gedachte.