Het vangnet van de Braziliaanse samenleving

Eind jaren 1980 kreeg het Braziliaanse volk met een historische ommezwaai te maken. Met de nieuwe democratische grondwet in 1988 en de eerste directe vrije presidentsverkiezing in 1989 (president Collor), werd een punt gezet achter de jarenlange militaire dictatuur. Welkom Braziliaanse democratie!

Die historische mijlpaal was mogelijk door de reusachtige manifestaties, druk en medewerking van volksbewegingen, de Kerk, vakbonden, studentengroepen, arbeiders, vrouwenbewegingen en intellectuelen, die allen samen de Sociedade Civil genoemd worden (de civiele maatschappij, het geheel van sociale en non-profit organisaties). In 1988 werkten zij samen met een democratisch verkozen parlement aan een progressieve en sociaal gerichte grondwet, in 1989 aanvaardde Brazilië de Kinderrechtenconventie van de VN en in 1990 ging de vooruitstrevende nationale jeugdbeschermingwetgeving ECA van kracht (Estatuto da Criança e do Adolescente). Hierdoor werden alle middelen voor de democratisering, mensen- en kinderrechtenverdediging institutioneel en juridisch vastgelegd in de nieuwe Braziliaanse staat. Een essentiële periode dus voor de Braziliaanse samenleving.

Sinds die periode werd de Sociedade Civil een vaste partner bij de creatie, opvolging, controle en uitvoering van de nieuwe grondwettelijke rechten en kon Rio de Janeiro rekenen op een breed netwerk van projecten. Die projecten doen alles wat je maar kan bedenken, maar je kan hun werk telkens onder dezelfde noemer plaatsen: ze vullen de gaten op die nog in het overheidsbeleid zitten.

Zo is het Braziliaanse onderwijssysteem doorheen de jaren al veel verbeterd: publiek onderwijs is gratis, net als de uniforms (zie foto, wij konden de t-shirts goedkoop op de kop tikken), de maaltijden en het schoolmateriaal. Maar er zijn zoveel kinderen, waardoor de scholen telkens in twee shifts werken. Een groep kinderen krijgt voor de middag les, een andere groep na de middag. De klassen zitten stampvol en daarom is er helemaal geen tijd voor individuele begeleiding. Kinderen met een leerachterstand kunnen het dus vergeten, die kunnen ze op school onmogelijk kwijtgeraken. En daarvoor komt de Sociedade Civil van pas. Want diverse projecten geven aanvullend onderwijs. Ze geven als het ware bijlessen, na de schooluren. Dat gebeurt ofwel op individuele basis (elk kind apart en anders) of in groepen (inspelen op wat ze die dag op school geleerd hebben en ze helpen bij hun huiswerk).

Aangezien ik de voorbije week elke dag een ander project bezocht heb, is dit het perfecte moment om voorbeelden te geven:

Op maandag werkte ik (zoals gewoonlijk op maandag en dinsdag) bij CEDECA van São Martinho, het Centrum voor de Verdediging van de Rechten van Kinderen en Adolescenten. (In Brazilië ben je volgens de wet "kind" tot 12 jaar en "adolescent" tussen 12 en 18 jaar, daarna ben je meerderjarig dus "volwassen".) Zij houden die o-zo-belangrijke grondwet van 1988 en de ECA-jeugdwet in de gaten. Want het is niet omdat die zo mooi op papier staan, dat ze ook toegepast worden in een land met een corrupt rechtsysteem als Brazilië.

Dinsdag ging ik eindelijk (na 2 maanden) nog eens op bezoek bij het AMAR-project in een rurale favela in Duque de Caxias. Voor de middag komen de kinderen die 's namiddags naar school gaan en omgekeerd. Ze krijgen er aanvullend onderwijs in groepen, opgedeeld naargelang het leerjaar waarin ze zitten. De kleinsten van de 1e tot de 4e 'séria' vormen een groep en de ouderen van de 5e 'séria' vormen een groep. Bovendien is het project ook een gemeenschapshuis. De mama's komen er allerlei juwelen en accessoires knutselen met recyclagemateriaal, de papa's komen er de afvalophaling bespreken ...
Op woensdag ging ik eindelijk op bezoek bij het project waar de andere helft van mijn Nederlandse huisvrienden vertoeven (de éne helft zit net zoals ik bij AMAR): CEASM in de grote verzameling van stedelijke favela's 'Maré'. CEASM, het Centrum voor Studies en Solidaire Acties van Maré, biedt allerlei cursussen aan diverse leeftijdsgroepen. Denk maar aan lessen Engels en informatica, maar ook fotografie en dergelijke. Ze geven voorbereidende opleidingen voor studenten die naar de universiteit willen (want zwarte en mulato-studenten neigen steeds de minderheid te zijn op universiteiten), publiceren een gemeenschapsblad voor Maré en organiseren af en toe culturele evenementen.

Donderdag ging ik terug naar Casa Dom Helder in Grajaú, het AMAR-project waar ik tijdens mijn eerste weken vaak was. Daar doen ze min of meer hetzelfde als in Duque de Caxias: aanvullend onderwijs in een ochtendgroep en een middaggroep voor kinderen van de lagere school die in de omliggende favela's wonen. Hier is er ook een praatgroep voor ouders, waarbij een psychologe hen komt adviseren met betrekking tot het probleemgedrag van hun kinderen (omdat ze in een heel geweldadige en aggressieve buurt opgroeien). Er is ook een catechesegroep en de jongeren die horeca-cursus van AMAR ("Pão com banana") volgen, krijgen hier af en toe Engelse les.

Tot slot beëindigde ik de week op mijn vertrouwde einde-van-de-week-plek: Casa Nova in São Cristóvão, eveneens van AMAR. Van daaruit gaan opvoeders de straat op om straatkinderen aan te spreken, ontbijt te brengen, hun situatie op te volgen, maar ook om schoenenpoetsertjes terug op de schoolbanken te krijgen. De andere opvoeders blijven in het huis, waar dagelijks straatkinderen komen. De kinderen kunnen er een douche nemen, hun kleren laten wassen, heerlijke maaltijden en medische verzorging krijgen, spelletjes spelen, de capoeira- of danslessen volgen, een computerworkshop volgen en ze krijgen individuele begeleiding om te leren schrijven, rekenen ...

Al deze projecten bevinden zich in een andere buurt en doen het uitstekend! Overal lachende gezichtjes, betere schoolresultaten, het rechte pad terugvinden ... En dat zijn dan enkel nog maar de projecten die ik ken, maar er zijn er nog zoveel meer. Samen vormen ze een onmisbaar netwerk, een vangnet dat de Braziliaanse samenleving elke dag een beetje leefbaarder maakt.

(Wie CEASM wil steunen kan op de CEASM-blog terecht. De andere projecten kan je steunen via het VIC-nummer op deze blog.)

Onderstaand filmpje maakt deel uit van een oude campagne over de kinderrechten in Brazilië.